Թագավորի որդու առաջին դասերը
(հայկական հեքիաթ)
Թագավորը մի տղա է ունենում, որին աչքի լույսի պես սիրում է:
Երբ տղան մի քիչ մեծանում է, թագավորը կանչում է իր քաղաքի ամենաիմաստուն մարդուն և ասում.
– Վարպե՛տ, սա իմ միակ տղան է, ինձանից հետո նա է թագավորելու: Քեզ եմ հանձնում: Այնպիսի ուսում պետք է տաս, որ լավ մարդ դառնա, ողորմած ու արդար թագավոր լինի:
– Լա՛վ,- ասում է իմաստունը:
Մյուս օրը տղան գնում է վարպետ-ուսուցչի մոտ: Ուսուցիչը հացը վերցնում է ձեռքից, ամբողջ օրը քաղցած պահում, իսկ երեկոյան ուղարկում է տուն:
Տղան սովից թուլացած գալիս է տուն, հորը պատմում, թե` հացս առավ ձեռիցս, ոչ մի բան էլ չսովորեցրեց:
Թագավորն ինքն իրեն ասում է. «Տեսնես ի՞նչ է պատահել»:
Հաջորդ օրը տղան գնում է ուսուցչի մոտ: Ուսուցիչը տղային գցում է մի մութ սենյակ, դուռը վրան փակում: Ամբողջ օրը տղային փակված է պահում, երեկոյան բացում է դուռըև տղային տուն ուղարկում:
Տղան գալիս է տուն, թագավոր հորը պատմում, որ ամբողջ օրն ինքը մութ սենյակում փակված է եղել: Հայրն ասում է.
– Գուցե մի մե՞ղք ես գործել:
– Ոչինչ չեմ արել, հենց ներս մտա` բռնեց ծակը կոխեց,- պատասխանում է տղան:
– Վնաս չունի, ես կկանչեմ, կզգուշացնեմ:
Երրորդ օրը, երբ տղան մտնում է ուսուցչի տուն, սա բռնում է տղային ու մի լավ ծեծում: Տղան լաց լինելով վերադառնում է հոր մոտ:
– Այլևս նրա մոտ չե՛մ գնա,- հայտարարում է նա:
Թագավորը բարկանում է և հրամայում.
– Կանչե՛ք էդ մարդուն:
– Վարպե՛տ, առաջին օրը քաղցած թողեցիր, երկրորդ օրը բանտարկեցիր, երրորդ օրն էլ ծեծեցիր: Ասա տեսնեմ՝ նրա մեղքն ի՞նչ է:
– Թագավորն ապրած կենա, նա ոչ մի մեղք չունի,- պատասխանում է վարպետ- ուսուցիչը:
– Հապա ինչո՞ւ ես տղայիս չարչարում,- հարցնում է թագավորը:- Ես նրան քեզ հանձնեցի, որ կրթություն տաս:
– Թագավորն ապրած կենա,- ասում է վարպետ- ուսուցիչը,- ես նրան սովորեցրի այն, ինչ իրեն ամենից առաջ հարկավոր է: Նա ինչպե՞ս կկարողանա ողորմած ու արդար լինել, եթե այդ ամենն իր վրա չզգա: Եթե մեկը գա, ասի` ես անոթի եմ, ողորմություն տուր, մյուսն ասի` ինձ անմեղ տեղը բանտարկել են, երրորդն ասի` ինձ իզուր տեղը ծեծել են, նա ինչպե՞ս պետք է հասկանա` անոթությունն ի՛նչ է, բանտն ի՛նչ է, ծեծն ի՛նչ է: Սա՛ է թագավորի տղայի առաջին դասը: Իսկ սրանից հետո թող ուսում ստանա:
Իմաստուն բվեճը
(տուվայական հեքիաթ)
Լինում է, չի լինում` թռչունների մի խան է լինում, որը շատ պահանջկոտ, քմահաճ և իշխանասեր կին է ունենում: Այդ կինն ինչ ցանկանար` անում էր, իսկ խանը չէր համարձակվում առարկել նրան: Մի օր խանի կինը որոշեց թռչնի միս համտեսել: Խանը հրամայեց կատարել կնոջ ցանկությունը: Տարբեր թռչունների միս հրամցրին կնոջը, բոլորն էլ համտեսեց, բայց չգոհացավ կերածից.
– Հիմա էլ բվեճի միս եմ ուզում փորձել,- ասաց նա ամուսնուն:
Խանն արագասլաց ճուռակին ուղարկեց, որ կանչի բվեճին: Ճուռակը գտավ բվեճին և նրան հայտնեց խանի հրամանը.
– Խանը կանչում է քեզ: Տիկինը որոշել է քո միսն էլ համտեսել:
Բվեճը մի քիչ մտածեց և ասաց.
– Ես ցերեկը թռչել չեմ կարողանում. աչքերս չեն տեսնում: Դու գնա, իսկ ես գիշերը կներկայանամ խանին:
Ճուռակը հետ դարձավ, փոխանցեց խանին բվեճի խոսքերը: Գիշերն անցավ, ցերեկն էլ անցավ, իսկ բվեճը չկար ու չկար: Զայրացած կինն սկսեց գոռգոռալ ամուսնու վրա.
– Դու ի՜նչ խան ես, որ բվեճը քեզ չի ենթարկվում: Ես եմ, չէ՞, ուտելու նրա միսը:
– Շուտով, շուտով, սիրելի՛ս,- հանգստացնում է խանը կնոջը:- Նա գիշերը կգա:
Բայց… Այդ գիշերն էլ անցավ, ցերեկն էլ, իսկ բվեճը չկար ու չկար: Խանի պալատում իրարանցում սկսվեց ու խառնաշփոթ: Ծառաները ծվծվում են, վախենում են տիրուհու աչքին երևալուց. չես հասցնի աչքդ թարթել, մեկ էլ տեսար` կտցահարեց: Վերջապես երրորդ օրը ուշ գիշերով բվեճը ներկայացավ խանին: Մոլեգնած խանը հարցրեց զայրույթով.
– Հե՛յ, դո՛ւ, ապակե աչք, ինչպե՞ս հանդգնեցիր ժամանակին չներկայանալ:
– Առաջին գիշերը մի հավաքի մեջ հայտնվեցի, իմ խա՛ն, ահա թե ինչու չկարողացա ներկայանալ,- հանգիստ պատասխանեց բվեճը:
– Ի՞նչ հավաք,- հարցրեց խանը,- ի՞նչ հարց էին այնտեղ քննարկում:
– Վիճում էին, թե փոթորկից հետո ընկած ծառե՞րն են ավելի շատ լինում, թե՞ կանգուն մնացածները:
– Եվ որո՞նք են ավելի շատ` ընկածնե՞րը, թե՞ կանգունները,- հետաքրքրվեց խանը:
– Ընկածներն ավելի շատ են, իմ խան:
– Ինչո՞ւ,- զարմացավ խանը:
– Որովհետև շատ ծառեր, ճիշտ է, չեն ընկնում, բայց ճկվում ու խոնարհվում են, և նրանք էլ են ընկած համարվում:
– Իսկ ինչո՞ւ երկրորդ գիշերը չներկայացար,- դարձյալ մռայլվեց խանը:
– Մեկ ուրիշ հավաքի մեջ հայտնվեցի, իմ խան,- անվրդով պատասխանեց բվեճը:
– Այնտե՞ղ ինչ հարց էին քննարկում,- հարցրեց խանը:
– Վիճում էին, թե տարվա մեջ ավելի շատ գիշե՞ր է լինում, թե՞ ցերեկ:
– Ե՞վ…
– Եվ որոշեցին, որ ավելի շատ գիշեր է լինում:
– Ինչո՞ւ,- հետաքրքրվեց խանը:
– Որովհետև ամպամած օրերին արևը չի երևում, և այդպիսի օրն էլ գիշեր է:
– Լավ, իսկ այս գիշեր ինչո՞ւ չներկայացար,- հարցրեց խանը:
– Քո պալատի մեծ սրահից քիչ հեռու մեկ ուրիշ մեծ հավաքի մեջ հայտնվեցի, իմ խան,- պատասխանեց բվեճը:
– Իսկ այնտեղ ինչո՞ւ էին հավաքվել,- հետաքրքրվեց խանը:
– Վիճում էին, թե երկրի վրա տղամարդի՞կ են ավելի շատ, թե՞ կանայք: Որոշեցին, որ կանայք տղամարդկանցից շատ են:
– Ինչո՞ւ,- զարմացավ խանը:
– Որովհետև այն տղամարդիկ, որոնք կանանց հիմար քմահաճույքներն են կատարում, նրանց տղամարդ համարել չի կարելի, իմ խա՛ն,- պատասխանեց բվեճը:
– Դա խաներին էլ է՞ վերաբերում:
– Իհարկե՛, վերաբերում է, իմ խա՛ն,- ասաց բվեճը և, ի նշան հնազանդության, փակեց իր բաժակակալների պես կլոր աչքերը:
Խանը ֆսֆսացրեց ու սկսեց մտածել. «Ես իզուր կնոջս կամքը կատարեցի և այդքան թռչուն կոտորեցի»:
Այդ օրվանից նա թռչուններ սպանելն արգելեց կնոջը, իսկ թռչուններն ուրախացան և իրենց շնորհակալությունը հայտնեցին իմաստուն բվեճին:
Մերի Ղազարյան 